“Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet.” Anders gezegd: behandel mensen zoals jij zelf behandeld wilt worden. Dit gezegde heb je vast al ontelbare keren gehoord in je leven, vaak als correctie wanneer je iets deed wat een ander niet waardeerde. De ander zou immers in diezelfde situatie anders hebben gehandeld dan jij. Maar is het niet menselijk om op verschillende manieren te handelen, afhankelijk van wie je bent en hoe je denkt?
Mensen knikken vaak instemmend, bijna prekerig, wanneer de leus “Behandel mensen zoals jij zelf behandeld wilt worden” door de ruimte klinkt. Je kunt bijna iemand horen roepen: “Amen!” Dit toont de wens om volgens gebruikelijke normen te handelen.
Dit is begrijpelijk. Als sociale wezens zoeken we immers naar overeenkomsten met de mensen om ons heen, ook in onze gewoonten. Wanneer we zonder erbij na te denken met elkaar kunnen omgaan op basis van dezelfde gebruiken, voelen we ons comfortabel.
Maar de omgeving waarin we tegenwoordig leven, is anders georganiseerd. Het is een mengelmoes van mensen met verschillende culturen en dus verschillende gebruiken, en van meerdere generaties, die elk hun eigen manier van denken en doen hebben.
Kun je in zo’n diverse omgeving altijd uitgaan van één enkele norm?
Normen en waarden: de verbinding
Een collega deelde ooit zijn gedachten over ‘normen en waarden’. “Deze twee zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Begin je een zin met ‘normen en…’, dan zal de ander je negen van de tien keer aanvullen met ‘waarden’,” zei hij. Maar hij vroeg zich af hoe onlosmakelijk deze twee concepten werkelijk met elkaar verbonden zijn.
Bekende normen zijn bijvoorbeeld: niet door iemand heen praten, elkaar vriendelijk groeten, of als man zijnde het eerste afspraakje betalen.
Bij dat laatste voorbeeld word je mogelijk al wat ongemakkelijk. Je zou kunnen zeggen dat het de norm is; de man betaalt het eerste afspraakje. Het is traditioneel erg gebruikelijk, terugdenkend aan de tijd waarin vooral mannen betaalde banen hadden. Maar tijden zijn veranderd. Een vrouw die waarden koestert die haaks staan op deze norm, zal waarschijnlijk niet blij zijn met een koppige man die koste wat het kost de rekening wil betalen. (Het tv-programma First Dates weet er wel vermakelijke televisie van te maken).
Het laat maar zien dat na verloop van tijd, op basis van gewoonten van velen en de heersende tijdsgeest, er een norm wordt gecreëerd. Het is een weerspiegeling van de waarden van een bepaalde periode, waarnaar mensen handelen. Decennia geleden stonden in onze westerse maatschappij waarden als respect voor autoriteit en gezinsgerichtheid centraal. Tegenwoordig zien we waarden die daar vrijwel tegenover staan, zoals gelijkheid, autonomie en zelfexpressie.
De vraag van mijn collega over wat de verbinding is tussen normen en waarden, roept de vraag op:
“zou een nieuwe tijdsgeest met nieuwe waarden dan ook gepaard moeten gaan met nieuwe normen?“
Vragen kost… lef
Uitgaan van een norm is relatief eenvoudig. Het vereist weinig afstemming of interactie met anderen om volgens de norm te handelen. Zoals in het voorbeeld van het eerste afspraakje, is de norm echter niet altijd voor iedereen de gewenste manier van omgaan met situaties. Het is als een gemiddelde; het is geen goede voorspeller van een specifieke situatie.
Uitgaan van waarden is daarentegen veel lastiger. Je kunt niet zomaar aannemen wat iemands waarden zijn. Dit vergt afstemming en interactie om te achterhalen. In de praktijk echter, is de mens geneigd om het zichzelf gemakkelijk te maken. Vragen naar iemands gewenste omgangsvormen voelt vaak onwennig, omdat je gewend bent volgens een naar jouw idee geaccepteerde norm te handelen. In de psychologie wordt dit fenomeen ook wel de “bias to action” genoemd: de snelle neiging tot actie wanneer er uitdagingen opdoemen.
Die snelle neiging tot actie zie je ook terug in organisaties. Er bestaan vaak veel formele afspraken tussen teams en collega’s, maar zelden staat men stil bij vragen zoals: “Hoe willen we concreet met elkaar omgaan?” of “Welke waarden vinden we belangrijk in onze samenwerking?”
Initieel voelt het stilstaan bij dergelijke samenwerkingsvragen als vertraging van het proces. Je hoort mensen al gauw zeggen: “Laten we nu maar aan de slag gaan”. Wanneer deze vragen wel vooraf worden besproken, zie je dat mensen meer van zichzelf durven en kunnen laten zien in een samenwerking. Die aanvankelijke vertraging leidt dan juist tot een versnelling. Want mensen voelen zich persoonlijk comfortabeler wanneer ze weten en ervaren geleid te worden door waarden in plaats van door normen. Waarden zeggen namelijk iets over jóu als persoon in het nu, terwijl normen iets zeggen over een collectief in het verleden.
“Als de norm leidend is in hoe je anderen behandelt, loop je het risico de waarden van die persoon – en daarmee de persoon zelf – te negeren.”
Hoe wil jij behandeld worden?
Als je niet nagaat hoe anderen behandeld willen worden, dan zul je geneigd zijn mensen te behandelen zoals jijzelf dat prettig vindt. Daar zit ook de crux: wat voor jou prettig is, is mogelijk voor een ander uiterst ongemakkelijk. Eveneens kan het zijn dat je zelf ook niet eerder stil hebt gestaan bij hoe jij zelf eigenlijk graag behandeld wilt worden. Wat zijn zoal jouw waarden, en wat betekenen ze in de praktijk voor de manier waarop je behandeld wilt worden?
Gun jezelf en neem eens de tijd om na te denken over hoe je behandeld wilt worden, en gun dat ook de ander. Wat gij niet wilt dat u geschiedt, vraag dat eerst de ander, alstublieft. Anders gezegd: Behandel mensen zoals zij behandeld willen worden!
Dit blog is geschreven door:
Axel Mpeti
Content | Consultant
Op zoek naar meer inspiratie?
Het is onze missie om mensgerichte organisaties te bouwen. We doen dit onder andere door het aanbieden van programma’s en evenementen. Bekijk hier ons evenementenoverzicht en laat je inspireren.